In de snel evoluerende wereld van technologie zien we de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) en virtual reality (VR). Beide hebben al grote stappen gezet in verschillende sectoren, van entertainment en educatie tot gezondheidszorg en industrie. Terwijl deze technologieën ons dagelijks leven doordringen, rijzen er fundamentele vragen over hun impact op ons bestaan als mens. Laten we onderzoeken hoe AI en VR een onderdeel van ons leven worden, wat dit betekent voor onze menselijke identiteit en wat dit betekent voor jou als ondernemer.
De onvermijdelijke opkomst van AI en VR
AI en VR hebben een revolutie teweeggebracht in de manier waarop we de wereld ervaren. AI stelt machines in staat om mensachtige taken uit te voeren, te leren van ervaringen en zichzelf te verbeteren. VR dompelt ons onder in kunstmatig gecreëerde werelden die onze zintuigen overweldigen en ons een gevoel van aanwezigheid geven in een virtuele omgeving.
In ons dagelijks leven integreren AI en VR zich geleidelijk aan in ons gedrag, van gepersonaliseerde aanbevelingen van digitale assistenten tot immersive gaming-ervaringen met VR-headsets. Het is onvermijdelijk dat deze technologieën steeds geavanceerder zullen worden en meer aspecten van ons leven zullen beïnvloeden.
De voordelen en uitdagingen van AI en VR
Met de komst van AI en VR zijn er zowel positieve als negatieve aspecten om te overwegen. AI biedt ongekende mogelijkheden voor efficiëntie en vooruitgang, zoals snellere diagnoses in de gezondheidszorg, autonome voertuigen en geoptimaliseerde productieprocessen. VR op zijn beurt opent de deur naar nieuwe vormen van onderwijs, training en entertainment.
Echter, de snelle implementatie van AI en VR brengt ook uitdagingen met zich mee. Er zijn zorgen over de vervanging van menselijke banen door geautomatiseerde systemen en het mogelijke verlies van menselijke connectie in een steeds meer virtuele wereld. Bovendien moeten we rekening houden met ethische kwesties rondom AI, zoals privacy, navolgbaarheid en toetsbaarheid, en verantwoordelijkheid bij het nemen van beslissingen.
De bekende historicus en filosoof Yuval Noah Harari benadrukt in de Economist hoe AI de geschiedenis van de mens zal veranderen.(1) Omdat AI het ‘besturingssysteem van de mens’ gekraakt heeft, heeft AI het vermogen onze taal te spreken en ethische discussies met ons te voeren over zaken als abortus, klimaat of oorlog. Hoewel het nutteloos lijkt om AI van gedachten te doen veranderen, zal het door verfijning van haar overtuigingskracht een steeds grotere invloed op ons uitoefenen.
Maxim Februari beschrijft in zijn boek 'Doe Zelf Normaal' de risico’s voor de rechtstaat wanneer algoritmes en technologie gebruikt worden om onze maatschappij te besturen. Juist de rechtstaat is gebaat bij, en afhankelijk van, open gesprekken waarin de veranderende norm met elkaar besproken wordt. Hij refereert aan een dilemma beschreven door Karel van het Reve, waarbij verzetsmensen in de Tweede Wereldoorlog een lid van de SS uit de weg wilde ruimen, omdat hij mensen verraadde:
“Zij wilden hen vermoorden, maar waren er niet helemaal zeker van of je zoiets wel doen kon. Ze wendden zich om raad tot een pastoor, en legde hem het moreel probleem ‘mag een mens een ss-er vermoorden?’ voor. Het antwoord van de pastoor is mij altijd bijgebleven. Hij zei ‘eigenlijk niet’.
De dubbelzinnigheid van het woord ‘eigenlijk’ is waar ethiek, en de reflectie daarop, om draait. Deze kan, zoals Februari benadrukt, niet worden opgelost met louter data en rekenmodellen. Hier komen wij, mensen, in beeld. Het is onze interpretatie van woorden als 'eigenlijk' die de essentie van ethiek en reflectie vormen.
Leven in een andere wereld: wat bepaalt of iets ‘echt’ is?
De scheiding tussen de fysieke wereld en de virtuele wereld wordt steeds kleiner. Zelfs nu al merken we dat onze aandacht wordt opgeslokt door platforms als Netflix en TikTok. Naarmate deze virtuele werelden realistischer worden en sociale interactie centraal staat, is het helemaal niet ondenkbaar dat we op korte termijn (voor zover we dat niet al doen) deels in een ‘virtuele wereld’ leven.
Meer en meer jongeren vinden hun weg naar een virtuele wereld zoals Fortnite of Roblox. Hier geven artiesten als Ariana Grande concerten, brengen bedrijven als Armani geurtjes, verkoopt Dolce & Gabbana skins (outfits) ter waarde van meer dan $25,6 miljoen en heeft Gucci een virtuele tas die in Roblox verkocht wordt voor 350.000 Robux ($4.500), tegenover $3.700 voor 'dezelfde' fysieke handtas. Dit gebeurt vandaag de dag om ons heen in de Metaverse.(2) Tegelijkertijd is VR bijvoorbeeld in staat om meer mensen met mentale problemen te bereiken: “geen wachtrij aan de telefoon of te horen krijgen dat je symptomen niet serieus genoeg zijn” zegt Bell, CEO 2B3D Medquest. Met een steeds beter wordende technologie kunnen we steeds meer mensen op andere manieren bereiken. Mensen die anders buiten het systeem vallen.
De wereld om ons heen verandert dus, en we gaan wellicht deels in een virtuele wereld (denk Matrix, ja het woord moest even vallen) leven. Met Covid hebben we hier aan geproefd, al was het nog met vrij ‘primitieve technieken’. Apple lanceert in 2024 haar VR bril en daarmee komt de ‘Metaverse’ voor steeds meer mensen (al vereist dit nu nog wel een redelijke beurs) steeds dichterbij. Niet meer enkel via een scherm, maar steeds realistischer.
Er is zelfs een groeiend aantal onderzoeken dat aantoont dat kinderen het verschil tussen de ‘echte wereld’ en de ‘virtuele wereld’ steeds moeilijker onderscheiden. Als het in toenemende mate dezelfde signalen naar je herensen stuurt, is het de vraag wat je als ‘echt’ ervaart.
Ook hier heeft ontkennen weinig zin. Een escape naar een virtuele omgeving kan een welkome afleiding (3) of verlangen (4) zijn, en lijkt onvermijdelijk. Helemaal als je in deze wereld ook nog eens de beste versie van ons ingebeelde zelf kunnen zijn. Waar we dingen kunnen waar we eerder alleen van konden dromen. En misschien zelfs de belofte van een Metaverse die aan al onze ideale voldoet: een wereld die toegankelijk, voordelig en eerlijk is voor alle mensen, ongeacht wie of waar ze zijn. Een belofte die op haar beurt oneindig veel interessante maatschappelijke, economische, sociologische, juridische en psychologische vraagstukken met zich mee brengt.
Het lijkt dan ook onvermijdelijk dat onze ‘escape’ die nu misschien uit Instagram of TikTok bestaat, steeds ‘realistischere’ proporties krijgt waarbij we steeds minder in staat zijn te onderscheiden wat werkelijkheid is.
Dit roept de vraag op wat ‘werkelijkheid’ betekent. In hoeverre wordt deze bepaald door signaaltjes die onze hersenen bereiken, die we steeds beter kunnen simuleren? Tot op zekere hoogte is werkelijkheid altijd al het gevolg geweest van onze interpretatie, ervaring en manier van internaliseren. We hebben altijd al een filter gehad op (onze interpretatie van) de werkelijkheid.
De kans onze menselijke aard te herontdekken en herwaarderen
Zoals bij elke (revolutionaire) technologie, van buskruit tot de trein en kernenergie, heeft de vraag of we dit moeten willen weinig zin. In plaats van te lang stil te staan bij de vraag of de opkomst van AI en VR goed of slecht is, is het belangrijker om ons te concentreren op hoe we ermee omgaan en wat de essentie is die wij ten tafel brengen: ons mens zijn. Deze technologieën bieden de kans om de kern van onze menselijke aard te herontdekken en herwaarderen. Het grote verschil met de atoombom is dat deze niet zelfstandig een betere atoombom uit kan vinden, een AI kan dat wel. Misschien creëert deze technologie daarom zelfs de noodzaak om onszelf te herontdekken en herwaarderen. Terwijl AI en VR ons kunnen helpen bepaalde taken te interpreteren, beheren of simuleren, dienen wij onze aandacht te richten op wat ons écht menselijk maakt. En dat brengt ons terug naar een eeuwenoude vraag: wat betekent het om mens te zijn?
Wat Definieert Ons Als Mens?
Mensen hebben unieke kwaliteiten en eigenschappen die hen onderscheiden van machines. Empathie, creativiteit, intuïtie en emotionele intelligentie zijn enkele van de essentiële aspecten die ons definiëren als homo sapiens.
Wij mensen twijfelen, raken in de war, lopen doodlopende wegen in, raken gefrustreerd, geven toe aan angst, worden depressief, nemen vooroordelen aan, handelen in strijd met onze belangen, koesteren wrok, tonen loyaliteit en verraad. Deze, en vele andere zaken, zijn zaken waar een algoritmisch gevoel niet zomaar schuldig aan zal zijn. Maar juist dit maakt ons menselijk. Dit samen met ons geheugen, onze onbewuste driften, onze atavistische impulsen, conditionering en sociale druk zorgt voor menselijk gedrag en menselijke prestaties.
Terwijl AI ons ondersteunt bij het uitvoeren en besturen, en de wereld om ons heen steeds meer gemaakt wordt, kunnen we onze aandacht richten op het ontwikkelen en versterken van deze menselijke kwaliteiten. Misschien zijn het juist deze menselijke kwaliteiten die ons weerbaarder maken tegen de mogelijke negatieve gevolgen van AI waar Hariri ons voor waarschuwt. Misschien zijn het juist onze menselijke kwaliteiten die ons sterker maken in het bereiken van onze doelen, bewust gebruik makend van AI en van de ongekende mogelijkheden van Virtuele Reality.
De zaken die we echt belangrijk vinden, kunnen we niet uitleggen
In de discussie over AI en menselijkheid bekijkt de gerenommeerde schrijver Deepak Chopra het vanuit drie aspecten die ons als mens onderscheiden van AI: creativiteit, gevoel & bewustzijn, en transcendentie.(5)
Hoewel AI tot indrukwekkende creatieve prestaties in staat is, zoals het prijswinnende werk “Théâtre D’opéra Spatial”, stelt Deepak Chopra dat supersnel miljoenen opties verkennen, iets anders is dan een creatieve ingeving. En hoewel de discussie over bewustzijn doorgaat en verschillende bots de Turing-test doorstaan, stipt hij aan dat aangeven dat je blij bent, iets anders is dan je daadwerkelijk blij voelen.
AI kan misschien een vorm van bewustzijn simuleren en adembenemende creativiteit laten zien, wat het mist is transcendentie: “het aanbieden van levenskwaliteiten die in de eerste plaats nooit zijn uitgevonden en die voortkomen uit een bepaald bewustzijnsniveau dat onafhankelijk is van de mentale activiteit die gedachten voortbrengt. Op een dieper niveau gaan mensen verder dan mentale activiteit en ontdekken ze liefde, mededogen, empathie, inzicht, nieuwsgierigheid, innerlijke groei en spirituele aspiraties.”
Daarmee blijft AI een simulatie van wat bewuste mensen doen. Acties en activiteiten die ons helpen (rationele) conclusies te trekken, kan AI sneller en beter dan wijzelf. Maar de liefde van een moeder voor haar kind kan nog lang niet door een AI bereikt worden. Daarmee benadert AI niet juist dát aspect wat ons in de kern mens maakt: "de zaken die we niet uit kunnen leggen, laat staan waarom we ze zo belangrijk vinden”.
Weerbaarheid & de balans vinden
Harari's boek 'Homo Deus' (6) beschrijft een onthullende ervaring van een verslaggeefster van New Scientists, Sally Adee. Ze mocht op Ohio air force base een geavanceerde helm van het Amerikaanse leger testen die focus en prestatie verbetert. door specifiek die delen van de hersenen plat te leggen waar ethische afwegingen en twijfel plaatsvinden. Hiermee stapte de verslaggeefster in een levensechte simulatie, eerst zonder en daarna met deze helm.
Het resultaat was een wereld van verschil. Ze was in staat dingen te doen die ze zonder helm nooit zou doen. Na haar bezoek beschreef ze dat wat haar het meest verbaasde: haar brein zonder twijfel, was een bijna spirituele ervaring (wie ben ik?). In de weken erna was er maar 1 ding wat ze het meest wilde: terug en die elektroden weer op haar hoofd. Indrukwekkend en eng tegelijk.
Natuurlijk is het soms heerlijk om even te vluchten van alles wat er op ons af komt, om twijfel en ethische afwegingen tijdelijk uit te kunnen schakelen. Maar zonder ethiek en twijfel, ben je dan nog wel mens?
Hier ligt de belangrijkste uitdaging voor de mens, voor jou en mij (al zal er vast ook een AI meelezen). De vraag is niet of AI en VR er gaan komen. De vraag is hoe wij als mens ons verhouden tot deze technologie. Kunnen we weerbaar genoeg zijn om onze menselijkheid te behouden en niet te bezwijken voor het uitschakelen van onze essentiële eigenschappen? Zijn we weerbaar genoeg om eigen keuzes te maken, genoeg in staat kritisch na te denken om woorden als ‘eigenlijk’ te interpreteren?
In een wereld waar AI en VR steeds meer aanwezig zijn en waar technologieën ons ondersteunen en verrijken, kunnen wij ons concentreren op wat ons als mens uniek maakt - onze creativiteit, ons gevoel & bewustzijn en onze transcendentie. Door deze unieke eigenschappen te cultiveren, kunnen we omgaan met de opkomst van AI en VR op een manier die ons in staat stelt om de zaken die echt belangrijk zijn, niet uit het oog te verliezen maar juist te versterken.
AI laten doen wat je wilt? Je weet helemaal niet wat je wilt.
Een goed aangestuurde AI vult een standaard excel waarschijnlijk realistischer en beter in dan menig ondernemer. Administratie, belastingen, juridische zaken en ontdekken van borstkanker (7) doet AI beter, of kunnen worden verbeterd door gedegen data-analyse van AI. De Metaverse zal de manier hoe we met de ruimte om ons heen omgaan fundamenteel veranderen. Dit biedt enorme kansen, waar fysieke ruimte geen beperkende factor meer is. Ook de eerste banen in de Metaverse zijn een feit.
Maar om een AI te laten doen wat je wilt, moet je wel eerst weten wat je wilt!
Voor jou als ondernemer vereist dit een begrip voor de wereld van nieuwe technologieën. Maar daarnaast vereist het ook inzicht in je eigen rol als mens, en de unieke waarden die je meeneemt. Deze inzichten, samen met het vertrouwen op jezelf om te te navigeren, inzichten te krijgen en kritisch te blijven op waar jij als mens en ondernemer naar toe wilt, worden meer en meer essentieel. Daarnaast vereist het een brede basis waardoor je de link kunt leggen tussen verschillende aspecten van het ondernemen. Relevante skillsets, een gereedschapskist aan tools en ervaring helpen om met vertrouwen naar deze technologieën te kijken, en ze zo krachtig mogelijk in te zetten.
Hoewel AI en VR wellicht beter worden in het voorzien van materiële zaken, zijn het juist de onverklaarbare menselijke aspecten, zoals emoties en intuïtie, die ons onderscheiden. Als ondernemer is het van onschatbare waarde om deze menselijke kwaliteiten te blijven ontwikkelen, omdat ze ons in staat stellen de juiste richting te kiezen en diepere betekenis te geven aan ons werk. Juist hier ligt de sleutel tot het behouden van onze menselijkheid en het omgaan met de uitdagingen van AI en VR.
Daarnaast zullen AI en VR beter zijn in het voorzien van vele basis (materiele) zaken. Maar om met de woorden van Deepak Chopra te spreken: “Het zijn juist momenten die we niet uit kunnen leggen, en al helemaal niet waarom we ze zo belangrijk vinden”. Als ondernemer wil je deze kwaliteiten inbrengen, en wil je je dienst of product aan laten sluiten bij deze menselijke behoeftes, juist door je mens-zijn te gebruiken(8). Zo ontdek je wat je wilt, zodat je vervolgens de juiste middelen in kunt zetten.
Een nieuw perspectief op noodzaak en belang
De ontwikkeling van AI en VR kan ons ook de kans geven om de zaken die we nu als 'noodzakelijk' beschouwen, ter discussie te stellen en meer te focussen op wat werkelijk belangrijk is. Terwijl technologie ons helpt bij praktische taken, kunnen we meer tijd besteden aan zingeving, persoonlijke relaties en ‘mens zijn’.
In conclusie, de onvermijdelijke integratie van AI en VR in ons leven biedt zowel mogelijkheden als uitdagingen. In plaats van ons te verzetten tegen deze vooruitgang, kunnen we deze technologieën omarmen als kansen om onze menselijkheid te herdefiniëren en te versterken. Door een balans te vinden tussen technologie en menselijkheid en te focussen op wat ons werkelijk menselijk maakt, kunnen we een toekomst creëren waarin AI en VR ons helpen een vervullend en betekenisvol leven te leiden.
Het is aan ons om te bepalen wat betekenisvol betekent!
Het is aan ons om onze tijd betekenisvol te gebruiken. Vandaag, voor morgen.
Voetnoten:
The Economist - Yuval Noah Harari argues that AI has hacked the operating system of human civilisation.
De Metaverse is een virtuele wereld waarin mensen kunnen interageren, communiceren en activiteiten ondernemen in een gedeelde digitale omgeving, vaak met behulp van augmented reality (AR) en virtual reality (VR) technologieën. Een uitgebreide beschrijving bijvoorbeeld door Chiradeep BasuMallick op Spiceworks.
Lees bijvoorbeeld: Vice - Real Life Is Not Enough: On Choosing Virtual Reality over the Physical World
Bijvoorbeeld deze Koreaanse documentaire over een rouwende moeder die herenigd wordt met haar overleden dochter, in VR: Slate - Virtual Reality, Real Grief.
Deepak Chopra - Can AI Solve Three Cosmic Mysteries?
Harari, Y. N. (2016). Homo Deus. Harvill Secker.
NOS Nieuws - Kunstmatige intelligentie ontdekt borstkanker vaker dan radiologen.
Zie bijvoorbeeld de design methode die Spark gebruikt om complexe systemen te ontwerpen, juist met het inzetten van jezelf als mens: Hidden Design. Je kunt jezelf dan altijd nog weg ontwerpen door middel van automatisering.